Bir Kahvenin Kırk Yıl Sosyolojisi Olur Mu?

Gündelik yaşamımız içinde en önemli rutinlerimizden bir tanesi olan kahve içmek, yalnızca kahve içmekten ibaret bir eylem değildir. Buna sosyolojik bir bakış açısı ile baktığımızda rahatlıkla görmekteyiz. Nitekim ünlü sosyolog Anthony Giddens’ın da dediği gibi “Tüm toplumlarda yeme-içme esasında, toplumsal etkileşim ve törenlerin gerçekleştirilmesi için ortamlar yaratmaktadır; bunlar da sosyolojik inceleme için zengin bir konu ortaya çıkarmaktadır.” Kahve de sosyolojik bir inceleme için zengin bir üründür. Kahve, sadece bir içecek değil aynı zaman simgesel bir değeri de ifade etmektedir.  İnsanlar günlük hayatlarında rutinlerin merkezine aldığı kahveye anlamlar yüklerler- “Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.” Kahve insanları bir araya getirip, toplumsal bir etkileşim görevi de üstlenmektedir. “Kahve içmeden kendime gelemem” gibi söylemler kahvenin toplum içindeki önemini de göstermekle sınırlı kalmayıp kahve üzerine de oturup konuşuruz; kahve nasıl olmalı, kahve nasıl içilmeli, kahvenin pişirilme yöntemleri, köpüğü, ateşi, kıvamı, tadı, kokusu… Kahveyi sade içenler, şekerli içtiği için hor görünenler… Kahvenin toplum içindeki konumunu bizlere açık bir biçimde göstermektedir.

Sosyolojik bakış açısı ile bir olayı incelemeyi şöyle ortaya koyabiliriz. Sıradan bir şeyi bir fincan kahve içmeyi ele alalım. Hiç de enteresan görünmeyen böylesine bir davranış şekli hakkında sosyolojik bir bakış açısı ile söyleyecek ne bulabiliriz? Pek çok şey.

• İlk olarak kahvenin simgesel bir değer taşıdığı söylenebilir. Kahvenin yöresel yönü, onu tüketmekten daha önemlidir. Pek çok batılı için sabah kahve içmek güne başlamak için ilk adımdır ama gün boyu içilen kahvelerden amaç daha çok insanların bir araya gelmesi ve sohbet etmesidir.
• İkinci olarak kahvenin beyin üstündeki uyarıcı etkisinden söz edebiliriz. Pek çok kişi kahveyi bu özelliği sebebiyle içmektedir.
• Üçüncü olarak, kahveyi daha geniş bir çerçeveye yerleştirmektir. Bir fincan kahve içen biri, dünyanın bütününe yayılan karmaşık ve toplumsal ekonomik ilişkiler kümesinin içerisinde yer almaktadır. Kahve, dünyadaki en zengin ve en yoksul bölgelerdeki insanları birbirine bağlayan bir üründür. Kahve yoksul ülkelerde üretilen ve çoğu zaman zengin ülkelerde tüketilen bir maddedir. Üretimden, içilmek üzere bardağa girdiği ana dek işleyen uzun bir zincir vardır.
• Dördüncü olarak ise bir fincan kahvenin ardından tarihte ortaya çıkmış toplumsal ve ekonomik gelişme süreci dördüncü noktadır. Kahve 1800’lerin sonlarından itibaren çay, muz, patates ve beyaz şeker gibi bazı maddeler ile beraber insanların beslenme alışkanlıklarına girmiştir. Bugün içilen kahvenin tamamına yakını Güney ABD ve Afrika’da üretimi yapılmaktadır.
• Son olarak ise kahvenin küreselleşme, uluslararası ticaret, insan hakları ve çevrenin yok edilmesi hakkındaki çağdaş tartışmaların merkezinde yer almasıdır. Kahve yaygınlaştıkça markalaşmıştır. Tüketicilerin hangi çeşit kahveyi içecekleri ve nereden satın alacakları konusunda seçimleri, yaşam tarzı tercihleri halini almıştır. Organik kahve, Kafeinsiz kahve farklı tercihler olacağı gibi küresel kahve zincirlerine karşı çıkmak ve bağımsız kahvehaneleri tercih etmek de farklı açıdan bir tercihi göstermektedir.

“Anthony Giddens’ın Sosyoloji kitabından yararlanılmıştır.”